SuperSmile Standardi
za prevenciju od koronavirusa
Naši stomatolozi primjenjuju sljedeće standarde za prevenciju od koronavirusa SARS-CoV-2 koji izaziva bolest CoViD-19
Detaljne SuperSmile Preporuke u uslovima CoViD-19 pandemije
Zbog specifične prirode stomatoloških intervencija, rada i komunikacije licem u lice, korišćenja oštrih instrumenata i velikoj izloženosti pljuvački, krvi i drugim oralnim sekretima pacijenata, SuperSmile-Montenegro preporučuje sljedeće standarde sa najvišim stepenom zaštite od bolesti CoViD-19 koju izaziva virus SARS-CoV-2.
Naši standardi NE obuhvataju terapijske protokole za stomatološka oboljenja kod pacijenata pozitivnih i suspektnih na CoViD-19. O njima se informišite potem zvaničnih adresa i stručnih brošura kao npr: https://stomatologija.me/wp-content/uploads/2020/04/Priru%C4%8Dnik.pdf ili https://stomatologija.me/blog/prirucnik-za-sprovodenje-stomatoloskih-intervencija-kod-pacijenata-pozitivnih-na-koronavirus/.
Ukoliko postoji razlika između ovih standarda i zahtjeva državnih institucija, prednost imaju oficijelni standardi i procedure državnih institucija Crne Gore.
1. Putevi prenosa infekcije
Novi koronavirus SARS-CoV-2 (Severe Acute Respiratory Syndrome Corona Virus-2 ili Teški akutni respiratorni sindrom koronavirus-2), koji je u 80% sekvenci sličan virusu SARS-CoV-1 iz 2002. godine, može se prenijeti sa oboljelog pacijenta na stomatologa (m/ž) i obratno na sljedeće načine i mimo onih koji su opšte poznati široj javnosti:
1.1 inhalacijom virusa prisutnog u vazduhu,
1.2 direktnim kontaktom sa krvlju i drugim oralnim tečnostima pacijenata,
1.3 tokom razgovora ili kašljanja na kratkoj udaljenosti (kapljično ili preko aerosola) na konjuktive, nazalnu i oralnu sluzokožu,
1.4 indirektno, dodirivanjem kontaminiranih instrumenata, predmeta i površina koje su onečišćene respiratornim sekretima inficirane osobe, a nakon toga dodirivanjem očiju, nosa ili usta.
2. Lična zaštitna oprema (LZO) i posebne mjere zaštite
Mjere kontrole unakrsne infekcije u stomatologiji postoje i primjenjuju se i prije CoViD-19. Međutim, mjere u doba korona pandemije zahtijevaju korak dalje, odnosno veći nivo lične zaštitne opreme, mjera, čišćenja i dezinfekcije, uključujući sve površine i predmete koje pacijent dotakne u ordinaciji i čekaonici. To su:
2.1 Obavezno koristiti radnu uniformu za sve terapeute i asistente. Nije dozvoljen dolazak na posao u radnoj uniformi. Osigurati presvlačenje zaposlenih u posebnoj prostoriji i odlaganje i separaciju odjeće.
2.2 Nije dozvoljeno nositi nakit, prstenje i satove tokom rada.
2.3 Preporučuje se nošenje partikularne zaštitne maske tipa FFP3, N99 ili P100, a ako to nije moguće, pojačati mjere prepoznavanja suspektnih pacijenata, provjeravati sebi i saradnicima temperaturu, čuvati sve protokole o mjerenjima najmanje mjesec dana i koristiti običnu hiruršku masku. Ukloniti hiruršku masku sa lica odmah nakon svake intervencije (pacijenta). Nije prihvatljivo nositi kontaminiranu masku labavo postavljenu ispod brade ili oko vrata. Zamijeniti masku ukoliko se tokom rada ovlaži ili ošteti. Ne dodirivati masku poslije stavljanja. Tekstilne ili maske od gaze ne pružaju adekvatnu zaštitu i ne trebala ih koristiti u radu. Sterilizacija maski za jednokratnu upotrebu nije dozvoljena, jer se tim postupkom gubi njihova efikasnost i dolazi do oslobađanja štetnih isparenja. Ako se koristi partikularna maska, obavezno uraditi pozitivni i negativni test prianjanja odmah nakon stavljanja. Zbog adekvatnog prianjanja maske na lice brada kod muškaraca mora biti obrijana. Zamijeniti masku ukoliko se vidljivo kontaminira tjelesnim tečnostima, ovlaži, ne prianja ili se kroz nju otežano diše. U slučaju nestašice partikularna maska može poslužiti za rad sa više pacijenata, ali bez skidanja ili dodirivanja i to najduže četiri sata. Ukoliko partikularna maska nije nepromočiva, nositi vizir preko maske.
2.4 Preporučuje se nositi zaštitne naočare sa indirektnom ventilacijom, koje odgovaraju standardu EN166, imaju oznaku 3 i koje dihtuju. Ako to nije moguće, nositi zaštitni vizir. Zaštitne naočare/vizir moraju pružati zaštitu od prskanja infektivnog materijala i u dijelu sljepoočnice. Ne dodirivati naočare/vizir poslije stavljanja. Naočare za vid ne pružaju dovoljnu zaštitu. Naočare/vizir čistiti i dezinfikovati nakon svake upotrebe etanolom ili prema deklaraciji. Uz njih nositi hiruršku kapu za jednokratnu upotrebu.
2.5 Preporučuje se nositi zaštitni mantil za jednokratnu upotrebu, koji treba mijenjati poslije svakog pacijenta ili ukoliko bude oštećen ili vidljivo zaprljan tokom intervencije. Ako to nije moguće, koristiti mantile za višekratnu upotrebu / nepromočive ogrtače koje treba mijenjati i prati nakon svakog pacijenta.
2.6 Obavezno nositi jednokratne medicinske rukavice, koje se moraju zamijeniti poslije svakog pacijenta ili ukoliko se oštete tokom intervencije. Ne prati rukavice sapunom niti ih tretirati dezinfekcionim sredstvima, jer ih ti postupci oštećuju. Rukavice bi trebalo da ispunjavaju standard EN 455.
2.7 Obavezno prati i dezinfikovati ruke nakon svakog kontakata sa novcem i stvarima koje nisu prošle odgovarajući higijenski protokol.
2.8 Zaštitnu opremu za jednokratnu upotrebu obavezno odložiti poslije upotrebe u infektivni klinički otpad, a opremu za više upotreba očistiti, oprati i dezinfikovati. Pri pranju tekstilne opreme trebalo bi koristiti ciklus sa visokom temperaturom (90°C). Ako tkanine ne podnose visoku temperaturu, koristiti ciklus od najmanje 71º C u trajanju od 25 minuta uz upotrebu izbjeljivača (50-150 ppm hlora).
2.9 Korišćenje LZO nije dovoljno za sprečavanje infekcije virusom SARS-CoV-2, a sama LZO može predstavljati izvor infekcije kod nepravilne upotrebe. Od velike je važnosti pravilna upotreba, standardizovani redoslijed i uvježbanost osoblja pri njenom stavljanju i skidanju.
2.10 Obezbijediti osoblju dodatnu obuku/reobuku za pravilnu upotrebu lične zaštitne opreme, ukoliko je potrebno.
3. Prepoznavanje suspektnih pacijenata na CoViD-19, procjena nivoa rizika i postupci trijaže
3.1 Preporučuje se skrining svakog pacijenata, tj. uzimanje izjave pod punom krivičnom, materijalnom i moralnom odgovornošću, ručno ili elektronski, za procjenu rizika na COVID-19. Upitnik može sadržati sljedeća pitanja:
3.1.1 Da li ste u posljednjih 24 h imali povišenu tjelesnu temperaturu (subjektivno ili objektivno iznad ≥37,5°C?
3.1.2 Da li ste u posljednjih 24 h imali novonastale i za Vas neuobičajene simptome slične gripu kao što su: kašalj, kijanje, otežano disanje ili kratak dah, gubitak čula mirisa i ukusa, začepljen nos ili curenje iz nosa, bol u grlu, mišićima, grudima, očima, promuklost, umor, iscrpljenost, malaksalost, zbunjenost/konfuzija, glavobolja, groznica, gubikat apetita, mučnina, bol u stomaku, dijareja ili povraćanje?
3.1.3 Da li ste u posljednjih 24 h boravili Vi lično ili neko od Vaših ukućana u mjestima sa aktivnim slučajevima koronavirusa?
3.1.4 Da li ste imali bliske kontakte sa osobom kojoj je potvrđen CoViD-19, sumnja se da ima virus, čeka rezultate testiranja ili se nalazi pod mjerama samoizolacije/karantina?
3.1.5 Da li ste u posljednjih 24 h bili u direktnom fizičkom kontaktu duže od jedne minute sa nekim na udaljenosti manjoj od 2 m?
3.1.6 Da li ste boravili u zatvorenom prostoru izvan kuće i posla, vozili se javnim prevozom ili bili na javnom događaju sa više od 10 ljudi?
3.1.7 Da li ste u posljednjih 7 dana boravili u bolnici ili zdravstvenoj ustanovi kao pacijent, zaposleni ili posjetilac?
3.1.8 Da li ste imali bilo kakva dodirivanja koja uključuju rukovanje, zagrljaj i poljubac?
3.1.9 Da li ste Vi lično ili neko od Vaših ukućana testirani ili ste željeli bilo kada u posljednjih 14 dana biti testirani na koronavirus?
3.1.10 Koliko ste u posljednjih 24 h puta oprali ruke sapunom i vodom ili sredstvom za dezinfekciju?
3.1.11 Koliko često nosite masku dok boravite izvan kuće (neprestano, većinu vremena, neko vrijeme, samo ponekad, uopšte ne ili nisam boravio 7 dana izvan kuće)?
3.1.12 !! OPCIONO !! Da li imate pametni telefon i da li ste instalirali aplikaciju koja prati ostvarenje kontakata ili aplikaciju koja prati simptome?
Ukoliko pacijent odgovori negativno (NE) na sva postavljena pitanja i nema povišenu tjelesnu temperaturu, može se zakazati/sprovesti intervencija sa svim mjerama zaštite. Ukoliko pacijent odgovori pozitivno (DA) makar i na jedno od ovih pitanja i NEMA povišenu tjelesnu temperaturu, preporučuje se odložiti intervenciju najmanje na 2-3 nedjelje i preporučiti mu da se javi nadležnim zdravstvenim službama. Ukoliko pacijent odgovori pozitivno (DA) makar i na jedno od ovih pitanja i IMA povišenu tjelesnu temperaturu, uputiti ga nadležnim zdravstvenim službama. Ukoliko pacijent odgovori negativno (NE) na postavljena pitanja, a IMA povišenu tjelesnu temperaturu koja je dentogenog porijekla (povišena temperatura praćena bolom i/ili otokom), sprovesti intervenciju sa svim mjerama zaštite.
3.2 Ukoliko je pacijent došao sa pratnjom, zamoliti najljubaznije da osoba iz pratnje napusti ordinaciju dok se ne završi intervencija. Ukoliko je neophodno prisustvo pratnje u samoj ordinacji, za ove osobe treba primijeniti sve procedure kao i za pacijenta (mjerenje temperature, pranje ruku, upitnik, zaštita). Ako postoji rizik da je osoba iz pratnje pozitivna na COVID-19 ili se radi o osobama sa visokim rizikom od nastanka COVID-19 infekcije, pratnji se ne smije dozvoliti pristup ordinaciji.
3.3 Provjeravati tjelesnu temperaturu svih pacijenata koristeći bezkontaktni infracrveni termometar ili kameru sa infracrvenim termalnim senzorima. Kod pacijenata kod kojih je temperatura tijela ≥37,5°C i/ili imaju simptome respiratorne infekcije, obavezno odložiti stomatološku intervenciju i uputiti pacijenta u nadležnu zdravstvenu ustanovu. Za slučajeve pod sumnjom da je povišena tjelesna temperatura dentogenog porijekla, a svi odgovori sa skrininga su negativni, sprovesti intervenciju sa svim mjerama zaštite.
4. Zakazivanje intervencija, priprema za intervenciju i čekaonica
4.1 Osigurati da se u čekaonici nalazi što manje pacijenata radi izbjegavanja izloženosti. Pacijent treba da dođe tačno na vrijeme, po mogućnosti ne ranije od vremena kada je zakazan. Time se smanjuje vrijeme provedeno u čekaonici. Voditi računa da ne dođe do preklapanja termina pacijenata. SuperSmile online booking omogućava kontrolu zakazivanja bez preklapanja i birokratije.
4.2 Na ulaznim vratima ordinacije postaviti vizuelna uputstva (natpise, plakate) o načinu zakazivanja pacijenata i ponašanju pacijenta prilikom ulaska i boravka u stomatološkoj ordinaciji.
4.3 Ukloniti iz čekaonice časopise, ukrase i druge suvišne objekte / predmete koji mogu biti dodirivani od strane pacijenata, a koje je teško dezinfikovati. Minimizovati kontakte pacijenata sa površinama Ordinacije.
4.4 Objezbijediti da su stolice u čekaonici razmaknute na udaljenosti od 2 metra.
4.5 Na ulazu u ordinaciju, u čekaonici i/ili šalteru/recepciji obezbijediti sredstvo za dezinfekciju ruku na bazi alkohola (70%), maramice i kante za odlaganje.
4.6 Pružiti pacijentima informacije putem društvenih mreža da dolazak u stomatološku ordinaciju nije moguć bez prethodnog zakazivanja i skrininga, a sve u svrhu pripreme pacijenta za dolazak u ambulantu.
4.7 Prije zakazivanja i/ili termina obavezno sprovesti skrining iz takčke 3.1 da se utvrdi, da li je riječ o pacijentu koji je COVID-19 pozitivan. Članovi SuperSmile tima dobijaju elektronski ili štampani formular.
4.8 Prilikom zakazivanja zamoliti pacijenta da ne dolazi u pratnji (osim djece, osoba sa posebnim potrebama, starijih osoba kojima je neophodna pratnja itd.), kako bi se broj osoba u čekaonici sveo na minimum. Ako se ne koristi online booking, pacijente zakazivati bez preklapanja termina.
4.9 Ukoliko je pacijent došao prije zakaznog termina, uputiti ga ljubazno da sačeka izvan Ordinacije iz preventivnih epidemioloških razloga. Zakazivanje putem SuperSmile online booking-a omogućava automatsko kontaktiranje i podsjećanje pacijenata na njihove termine.
4.10 Prilikom ulaska i boravka pacijenta u stomatološkoj ordinaciji ponoviti mu uputstva o ponašanju koja se nalaze na ulaznim vratima i provjeriti da li su ista sprovedena.
4.11 Lične stvari pacijenta odložiti na za to predviđeno i sigurno mjesto u čekaonici.
4.12 Uputiti pacijenta odmah po ulasku u ordinaciju da bez dodirivanja površina izvrši higijenu ruku pranjem vodom i sapunom u trajanju od namanje 40 sekundi. Pri povratku u čekaonicu, pacijent dezinfikuje ruke antiseptikom na bazi 70% Etanola ili 0,5% vodonik peroksida u trajanju od 20 sekundi (po mogućnosti bezkontaktnim dispenzerom). Za sve vrijeme boravka u ordinaciji pacijenti moraju nositi hiruršku masku i po mogućnosti rukavice. Pacijent skida masku samo za vrijeme intervencije.
4.13 Pacijenti koji su suspektni/pozitivni na COVID-19, koji su preležali COVID-19 ili su u izolaciji/karantinu, a kojima je neophodno pružanje stomatološke zaštite zbog postojanja hitnog ili urgentnog stanja, obavezno se upućuju u COVID-19 centre organizovane u zdravstvenim ustanovama.
4.14 Isticaći postere/vizuelne podsjetnike na vidljivim mjestima koji upućuju pacijente na higijenu ruku, respiratornu higijenu (manire prilikom kašljanja i kihanja) i promjenu navika dodirivanja očiju, nosa i usta neopranim rukama, kao i istaći razlike između: čišćenja, dezinfekcije i sterilizacije* Vidjeti odjeljak DEKONTAMINACIJA.
5. Higijenski protokoli i mjere kontrole infekcije prije, tokom i nakon intervencije
5.1 Rad u stomatološkoj ordinaciji mora se obavljati poštujući standardne principe aseptičnog rada.
5.2 Aktualizovati sistematizaciju radnih mjesta za higijensko osoblje i sterilizaciju u skladu sa zahtjevima rada i mjera u uslovima CoViD-19 pandemije, uvesti redovne protokole za čišnjenje i dezinfekciju opreme i tačaka frekventnog dodira (High Touch Points) i koristiti atestirane dezificijenase sa tehničkim listom certifikovanog tijela.
5.3 Voditi check liste za čišćenje i dezinfekciju površina i predmeta kao što su: podovi, stolovi i radne površine, stolice sa naslonom, kvake od vrata i prozora, ručke, prekidači za svjetlo, fiksni i mobilni telefoni, daljinski upravljači, tastature, toaleti, slavine i sudopere...
5.4 Obavezno vršiti higijensko pranje ruku od strane terapeuta i asistenata vodom i tečnim sapunom ili sredstvom za dezinfekciju na bazi alkohola (70%) i to:
5.4.1 prije početka rada (nakon oblačenja zaštitne odjeće)
5.4.2 poslije svakog odsustva s radnog mjesta
5.4.3 svaki put kada su ruke, iz bilo kog razloga, prljave/kontaminirane
5.4.4 prije direktnog kontakta s pacijentom i nakon toga
5.4.5 prije rukovanja invazivnim predmetima za njegu pacijenta (bez obzira upotrebljavaju li se rukavice ili ne);
5.4.6 nakon kontakta s krvlju, tjelesnim tečnostima i izlučevinama, sluzokožom, oštećenom kožom ili zavojima s rana;
5.4.7 nakon kontakta s neživom okolinom (uključujući medicinske aparate) u neposrednoj blizini pacijenta;
5.4.8 nakon skidanja rukavica.
5.5 Dezinfikovati cipele pacijenata raspršivačem na ulazu u Ordinacju ili koristiti antimikrobnu barijeru za obuću (otirač natopljen dezinficijensom, npr. Natrium Hypochloride-a od 5%) ukoliko ne postoji specijalni pod sa antimikotičnim, antibakterijskim i antistatičnim svojstvima. Za radnu obuću zaposlenih koristiti medicinske navlake (nazuvice) za jednokratnu upotrebu a isto to obezbijediti po mogućnosti i za pacijente.
5.6 Dozvoljen je rad samo sa jednim pacijentom. Ako postoje dva ili više radnih mjesta u istoj prostoriji, udaljenost između istih mora biti minimalno 2,5 m. Ukoliko to nije tehnički izvodljivo, osigurati privremenu pregradu između radnih mjesta. U suprotnom, može se koristiti samo jedno radno mjesto.
5.7 Ukoliko se u toku dana planira rad sa više pacijenata, osigurati dovoljno vremena između dvije posjete da se sprovede adekvatno čišćenje, dekontaminacija, dezinfekcija i sterilizacija. Vrata prostorije gdje se izvodi intervencija treba da budu zatvorena tokom rada.
5.8 Pripremiti na radnom stočiću ili radnoj površini svu neophodnu opremu, instrumente i materijal za sprovođenje određene stomatološke intervencije, najbolje po redoslijedu korišćenja kako bi se potreba za napuštanjem radnog mjesta i kontakt sa drugim površinama u ordinaciji smanjili na najmanju moguću mjeru.
5.9 U toku rada obavezno je korišćenje kompresa za jednokratnu upotrebu.
5.10 Preporučuje se upotreba koferdama ili optradama, gdje god je to ekonomski opravdano, radi zaštite usne duplje i obezbjeđivanja aseptičnih uslova rada, po mogućnosti da prekriva i nos pacijenta.
5.11 Ukoliko to nije moguće, koristiti ručne instrumente za rad da se spriječi stvaranje aerosola.
5.12 Prije i nakon sprovođenja intervencije, preporučuje se da pacijent ispira usnu duplju rastvorom Chlor Hexidine-a od 0,2% sa CPC od 0,12% ili povidon-jodom 0,2% ili vodonik peroksidom 1% da bi se smanjio broj mikroorganizama u usnoj duplji. Kod pacijenata koji ne mogu isprati usta (npr. mala djeca, prisustvo poremećaja motorike) prebrisati površine usne duplje gazom natopljenom u neko od ovih sredstava. NAPOMENA: Još uvijek nema kliničkih studija koje dokazuju virucidni efekat bilo kog sredstva za ispiranje usta protiv SARS-CoV-2.
5.13 Preporučuje se da se pored sisaljke koristi i zauger, kako bi se smanjilo stvaranje kapljica i aerosola, te spriječila kontaminacija usljed povremenog mogućeg vraćanja sadržaja u sisaljku. Praktikovati rad sa „4 ruke“ koji podrazumijeva asistiranje stomatološke sestre/asistenta tokom rada.
5.14 Ograničiti upotrebu koliko god je moguće instrumenata koji stvaraju aerosol kao što su: UZ instrumenti, visokoturažne bušilice sa vodenim hlađenjem, turbinski kolenjaci, sprej i voda-vazduh pusteri a zbog stvaranja najsitnih dispergovanih čestica u vazduhu (aerosol) sa mikroorganizmima i potencijalom da zaraze osobu koja ih udahne. Nasadni instrumenti koji posjeduju sistem za sprječavanje ulaska mikroorganizama obezbjeđuju dodatnu zaštitu protiv širenja infekcije.
5.15 Prekriti stomatološku oprema koja se koristi u ustima pacijenta, a ne može se sterilisati toplotom (npr. lampom za polimerizaciju) nepromočivim presvlakama koje se mijenjaju nakon svakog pacijenta.
5.16 Budući da dijelovi stomatološke jedinice, koji su trajno vezani za stolicu, a ne koriste se direktno u ustima pacijenta (crijevo za sisaljku ili zauger, ručke reflektora i sl.) mogu biti kontaminirani, treba ih prekriti neprobojnim presvlakama koje se mijenjaju nakon svakog pacijenta.
5.17 Intraoralno radiografisanje treba izbjegavati kada god je to moguće, jer često izaziva kašalj, nagon na povraćanje i stimuliše lučenje pljuvačke. Umjesto intraoralnih, preporučuju se ekstraoralne metode radiografisanja (OPT, CBCT).
5.18 Preporučuje se korišćenje resorptivnog konca kako bi se smanjila potreba za kontrolnim pregledima.
5.19 Korisiti jednokratne presvlake za stomatološku stolicu ili dezinfekciju alkoholom (Etanol 70% ili Vodonik peroksid 0,5%)
5.20 Vršiti sterilizaciju instrumenata i opreme autoklavom sa sljedivim protokolom uključujući medicinski tekstil za višekratnu upotrebu.
5.21 U prostoriji gdje se obavlja tretman pacijenata dozvoljeno je prisustvo samo osoblja neophodnog za izvođenje tretmana. U prostoru na udaljenosti od 2 metra od usta pacijenta trebalo bi da budu samo predmeti i materijali koji se koriste pri samoj intervenciji.
5.22 Ukoliko je moguće primjenjivati instrumente za jednokratnu upotrebu: stomatološka ogledalca, sisaljke, itd. da se spriječi unakrsno prenošenje infekcije.
5.23 Jednokratnu opremu poslije intervencije odmah odložiti u posebne kontejnere/kese za kontaminiranu opremu i infektivan materijal.
5.24 Vizir i zaštitne naočare oprati sapunom i vodom, i dezinfikovati etanolom ili prema uputstvu proizvođača.
5.25 Izbjegavati dodirivanje očiju, nosa i usta potencijalno kontaminiranim rukama.
5.26 Zaštitne mantile za višekratnu upotrebu odložiti u posebnu kesu i rukovati dalje prema uputstvu proizvođača.
5.27 Poslije svakog pacijenta sprovesti prozračivanje prostorije i čekaonice i izvršiti kompletno čišćenje, dezinfekciju i dekontaminaciju radnih površina i predmeta sa kojima je pacijent bio u kontaktu (ručke, kvake...) u skladu sa standardima predviđenim za zdravstvene ustanove.
5.28 Poslije svakog pacijenta sprovesti dekontaminaciju i sterilizaciju medicinskih uređaja i instrumenata.
5.29 Zamijeniti radnu uniformu čistom poslije svakog radnog dana ili ukoliko postane vidljivo kontaminirana.
5.30 Ukoliko je moguće, koristiti nepromočive prekrivače za površine u ambulanti, posebno one koje je teško očistiti (kompjuterska oprema i sl.) i mijenjati ih nakon svakog pacijenta.
5.31 Voditi protokol za tretman, pranje i sterilizaciju medicinskog rublja.
5.32 Istaknuti administrativni i higijenski postupak za slučaj pojave osobe sa simptomima ili indikovanim rizikom od kontaminacije koronavirusom.
5.33 Ako se naknadno utvrdi da je pacijent, kojem je pružena usluga, pozitivan na CoViD-19, ordinacija je dužna da o tome obavijesti sve pacijente koji su liječeni nakon njega, kao i nadležnog epidemiologa.
5.34 Preporučuju se sljedeće procedure i algoritmi za stomatološke i specijalističke ordinacije: https://drive.google.com/drive/folders/1rPusOio299b8zbDXQ4arVuBVMnlTnfFf
6. Čišćenje, dezinfekcija i održavanje prostora i površina uz sljedive protokole
6.1 Koronavirus SARS-CoV-2 (CoViD-19) može preživjeti na čvrstim površinama i sobnoj temperaturi do 9 dana, a u vlažnim uslovima i duže. Zato je pored čišćenja i pranja nužno dezinfikovati sve prostorije, radne površine i predmete dokazanim hemijskim sredstvima koja djeluju protiv SARS-CoV-2 i drugih humanih koronavirusa i koja održavaju suve uslove sredine. Američka agencija za zaštitu sredine EPA uvrstila je sljedeći proizvod u sredstva koja dokazano djeluju protiv SARS-CoV-2 pri kontaktu od 2 min ako se koristi prema uputstvima na deklaraciji: Lysol® Disinfectant proizvođača: Reckitt Benckiser LLC. Aktivni sastojci ovog proizvoda su: Quaternary ammonium sa Ethanol-om (Ethyl alcohol)
6.2 Na ostale humane koronaviruse najbrže djeluju sljedeća sredstva prema istoj listi EPA: u roku od 0,5 min (30 sec) djeluju: Ethanol (Ethyl alcohol), Sodium hypochlorite sa Sodium carbonate-om i Hydrogen peroxide sa Peroxyacetic acid-om (Peracetic acid). U roku od 1 min djeluje Peroxyacetic acid (Peracetic acid). U roku od 2 min djeluju: Quaternary ammonium sa Isopropanol-om (Isopropyl alcohol), Quaternary ammonium sa Ethanol-om (Ethyl alcohol) i Octanoic acid. U roku od 5 min djeluju: Hydrogen peroxide, Sodium hypochlorite i Citric acid. Kontakt od 10 min zahtjevaju: Quaternary ammonium, Glycolic acid, 1,2-Hexanediol, L-Lactic Acid, Phenolic, Sodium chlorite i Hydrogen peroxide sa Peroxyacetic acid-om (Peracetic acid). Aktualnu listu dezificijenasa virusnih patogena Američke agencije za zaštitu sredine možete naći ovdje: https://www.epa.gov/pesticide-registration/list-n-disinfectants-use-against-sars-cov-2.
6.3 Sredstva za dezinfekciju koristiti strogo prema uputstvu proizvođača (količina, razblaženje, vrijeme djelovanja, upotreba i sl.) a prilikom čišćenja i dezinfekcije obavezno voditi protokole o čišćenju i dezinfekciji, koje treba čuvati barem mjesec dana.
6.4 Budući da aerosol može kontaminirati sve površine u ordinaciji na koje padne, čak do udaljenosti od 2 metra, voditi posebno računa o smanjenju nivoa rizika. Infekcija se tako širi kapljičnim, vazdušnim i kontaktnim putem. Međutim, intervencije kod kojih ne dolazi do stvaranja aerosola takođe su visoko-rizične zbog moguće iznenadne izloženosti tjelesnim tečnostima pacijenta (npr. prskanje salive i krvi tokom intervencije).
6.5 Temeljno čistiti površine vodom i deterdžentom i nanositi dezinfekciona sredstava poput natrijum-hipohlorida 0,5% ili etanola 70%.
6.6 Propisno odlagati medicinski otpad i materijal koji su bili u dodiru sa krvlju ili tjelesnim tečnostima (čuvanje 72 h prije dolaganja). Obezbijediti zatvorene kante za smeće u svim prostorijama i otvoren pristup sredstvima za čišćenje i dezinfekciju.
6.7 Preporučuje se kontrolisana upotreba klima uređaja sa ventilacijom, ventilatora i usisivača uz obavezno provjetravanje prostorija ili upotrebu UV lampi za sterilizaciju vazduha.
6.8 Kontaminacija površina povećava rizik za druge članove stomatološkog tima, ali i druge pacijente koji će biti primljeni u istoj ordinaciji. Sve površine i predmeti koji se nalaze na udaljenosti od 2 metra od usta pacijenta smatraju se kontaminiranim i potrebno ih je dezinfikovati poslije svake intervencije.
6.9 Poslije čišćenja deterdžentom, dezinfikovati prostoriju sredstvom sa deklarisanim dejstvom protiv virusa (evropski standard za virucidno dejstvo je EN 14476). Alternativno za dezinfekciju može se koristiti 0,05% rastvor natrijum-hipohlorita (varikina razrijeđena vodom u odnosu 1:100 ukoliko je početna koncetracija proizvoda 5%).
6.10 Za površine koje bi rastvor hipohlorita mogao da ošteti preporučuje se koristiti alkohol 70%. Za čišćenje sanitarnih čvorova preporučuje se sredstvo sa deklarisanim dejstvom protiv virusa ili 0,1% rastvor natrijum-hipohlorita.
6.11 Opremu za čišćenje potrebno je dezinfikovati potapanjem u rastvor sredstva sa deklarisanim dejstvom protiv virusa ili 0,1% natrijum-hipohlorita.
6.12 Proces čišćenja se obavlja od više prema manje kontaminiranim zonama. Set lične zaštitne opreme za saradnike koji izvode čišćenje čini: hirurška maska, zaštitni mantil/kecelja za jednokratnu upotrebu, gumene rukavice, zaštitne naočare, zatvorene radne cipele.
7. Zubotehničke laboratorije
7.1 Zubotehničke laboratorije su dužne da rade uz pojačane mjere opreza.
7.2 Zubne nadoknade, ortodontski aparati, okluzalni splintovi i sl., kao i sve što se koristi u toku njihove izrade mogu biti kontaminirani i potrebno je primijeniti standardne protokole čišćenja i dezinfekcije, odnosno sterilizacije.
7.3 Preporučuje se da se nakon rada u stomatološkoj ambulanti nadoknade, ortodontski aparati, okluzalni splintovi itd., kao i sve što se koristi u toku njihove izrade (otisci, zagrižajni šabloni, okluzalni registrati itd.) očiste i dezinfikuju prije slanja u zubotehničku laboratoriju. Proceduru je potrebno sprovesti što je prije moguće nakon vađenja iz usta pacijenta.
7.4 Postupak slanja otisaka i protetskih radova u zubotehničku laboratoriju sprovodi se u skladu sa knjigom procedura stomatoloških ambulanti (informacije dostupne na: https://drive.google.com/drive/folders/1rPusOio299b8zbDXQ4arVuBVMnlTnfFf.
7.5 Ukoliko nedostaju informacije o sprovedenom postupku čišćenja i dezinfekcije iz stomatološke ambulante, obavezno je ove postupke sprovesti u zubotehničkoj laboratoriji po prijemu, prije daljeg rukovanja.
7.6 U laboratoriji treba predvidjeti dio za prijem i dezinfekciju, gdje se primjenjuju standardni protokoli.
7.7 Osoba koja obavlja čišćenje i dezinfekciju u laboratoriji treba da ima LZO do završetka postupka.
7.8 Preporučuje se izbjegavanje kontakta pacijenta sa zaposlenim u zubotehničkoj laboratoriji.
!! VAŽNO !! Od stomatologa se očekuje da primjenjuju i pružaju najrelevantnija naučna i stručna saznanja iz struke a danas i epidemiologije. SuperSmile standardi su po svojoj prirodi savjetodavne preporuke i imaju za cilj da pomognu zaposlenima u pružanju bezbjednih stomatoloških usluga u uslovima pandemije koronavirusa. Oni su prepremljeni sa velikom pažnjom u najboljem interesu pacijenata, terapeuta i asistenata koristeći relevantne izvore i najnovija saznanja. Tim više što su i poslodavci dužni da pruže svojim zaposlenima uslove za rad bez opasnosti od nastanka bolesti ili smrti izazvanih poznatim faktorom rizika. Ipak prilikom obavljanja stomatološke djelatnosti obavezno je pridržavati se standarda i propisa, koji su izdati od strane zvaničnih organa: Vlade Crne Gore i Stomatološke komore Crne Gore. Ukoliko postoji razlika u ovim standardima, prednost imaju oficijelni standardi i procedure u Crnoj Gori. Standardi navedeni na ovom sajtu su podložni promjenama i usklađivaće se prema najnovijim naučnim saznanjima i instrukcijama nadležnih organa.
ODRICANJE OD ODGOVORNOSTI
U skladu sa savremenim pristupom koji podrazumijeva da svaka ustanova ima individualno izrađen i prilagođen protokol kontrole infekcije kojim se definiše primjena opštih pravila u konkretnim uslovima, SuperSmile se odriče odgovornosti za odstupanje od ovih standarda.
LITERATURA I IZVORI:
https://stomatologija.me/wp-content/uploads/2020/05/Vodi%C4%8D-RS.pdf
1. Ather A, Patel B, Ruparel NB, Diogenes A, Hargeaves KM. Coronavirus disease 19 (COVID-19): Implications for clinical dental care. J Endod 2020;46:584-595.
2. Peng X, Xu X, Cheng L, Zhou X, Ren B. Transmission routes of 2019-nCoV and controls in dental practice. Int J Oral Sci 2020;12:9
3. Meng L, Hua F, Bian Z. Coronavirus Disease 2019 (COVID-19): Emerging and future challenges for dental and oral medicine. J Dent Res 2020;99:481-487.
4. American Dental Association. Interim guidance on minimizing COVID-19 transmission risk when treating dental emergencies. Dostupno na: https://www.ada.org/en/publications/ada-news/2020-archive/april/ada-releases-interim-guidance-on-minimizing-covid-19-transmission-risk-whentreating-emergencies. Pristupljeno 27.04.2020. godine
5. Centers for Disease Control and Prevention. CDC Guidance for Providing Dental Care During COVID-19. Dostupno na https://www.cdc.gov/oralhealth/infectioncontrol/statement-COVID.html. Pristupljeno 27.04.2020. godine
6. Komora doktora stomatologije Republike Srpske. Procedure i algoritmi. Dostupno na: https://komorastomatologa.com/. Pristupljeno 30.04.2020. godine
KORISNE INTERNET STRANICE sa informacijama o COVID-19 infekciji:
1. Svjetska zdravstvena organizacija (WHO): https://www.who.int/emergencies/diseases/novel-coronavirus-2019
2. The New England Journal of Medicine: https://www.nejm.org/coronavirus
3. Centers for Disease Control and Prevention (CDC): https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/index.html
4. Elsevier: https://www.elsevier.com/connect/coronavirus-information-center
Ko ispunjava SUPERSMILE standarde u Crnoj Gori?
Pronađite ovdje stomatologe koji ispunjavaju SuperSmile standarde klikom na gornju fotografiju ili ovaj link.
Zaštitne maske i oprema
Primjeri lične zaštitne opreme za COVID-19
Medicinska zaštitna oprema
Bira se u zavisnosti od rizika izloženosti i predviđenog stepena kontakta sa krvlju, tjelesnim tečnostima, respiratornim kapljicama i/ili kožom oboljelih.
maniri respiratorne higijene
Procedure i maniri respiratorne higijene
•Okrenite glavu kada kašljete ili kijate
•Pokrijte nos i usta maramicom
•Ukoliko je maramica iskorišćena odmah je bacite u đubre
•Ukoliko nemate maramicu, kijajte i kašljite u rukav (u predjelu lakta)
•Operite ruke sapunom i vodom ili sredstvima na bazi alkohola
Dekontaminacija
Dekontaminacijom uklanjamo prljavštinu i patogene mikroorganizme sa predmeta tako da su sigurni za rukovanje i podložni daljoj obradi, upotrebi ili odbacivanju. Kliknite ovdje za uputstvo Svjetske zdravstvene organizacije.
Zadržavanje virusa na površinama
DODATNI IZVORI:
Zvanično istraživanje: https://www.journalofhospitalinfection.com/article/S0195-6701(20)30046-3/fulltext
Članci o načinima prenošenja koronavirusa:
SZO Koronavirus Naslovna stranica
https://www.who.int/emergencies/diseases/novel-coronavirus-2019
Svi tehnički dokumenti za koronavirus (COVID-19)
https://www.who.int/emergencies/diseases/novel-coronavirus-2019/technical-guidance
IPC dokumenti
https://www.who.int/emergencies/diseases/novel-coronavirus-2019/technical-guidance/infection-prevention-and-control
https://www.who.int/infection-prevention/publications/en/
Pitanja i odgovori
Budite odgovorni!
Sredstva za dezinfekciju
Preporuke Medicinskog fakulteta za izradu sredstava za dezinfekciju
Stanje: 3/21/2020
(Referenca : https://www.ecdc.europa.eu/sites/default/files/documents/coronavirus-SARS-CoV-2-guidance-environmental-cleaning-non-healthcare-facilities.pdf)
IZVOR: MEDICINSKI FAKULTET BANJA LUKA
Najefikasniji proizvodi su:
70% etanol – pravi se od 67g (73mL) 96% etanola + 33g (27mL) prokuhane i ohlađene vode ili destilovane vode. Voda mora biti hladna, jer će u suprotnom pri mješanju ispariti etanol i dobićemo nižu koncentraciju koja neće ostvariti efekat dezinfekcije.
Korona virus se uništava u roku od 1 minut.
Napominjemo da rakija nije sredstvo za dezinfekciju površina i ruku, jer sadrži 40-50% alkohola. Ta koncentracija neće dovesti do ubijanja virusa.
Kako WHO daje preporuke da su maramice sa 70% alkoholom najefikasnije za dezinfekciju i ruku i površina, preporučujemo da se uzmu obični papirni obrusi (kuhinjski ili obične papirne maramice) i nakvase sa 70% alkoholom. Ovo treba čuvati u kutijama/ambalaži koje su nepropusne.
Deterdženti za suđe ili za veš, kao i šamponi za kosu – svi su vrlo efikasni kao sredstva za dezinfekciju površina, jer natrijum-lauril-sulfat ovdje ostvaruje dezinfekciju, a on je sastojak svih ovih proizvoda. Dobri su za dezinfekciju porvšina. Nakon 2-3 minuta porvšine isprati sa vodom.
Natrijum-hipohlorit NaOCl (Domestos, Varikina) – pomješati 1:50, tj. 1mL Na-hipohlorita sa 50 mL vode ili prema uputstvu na ambalaži (20 mL Domestosa ili Varikine + 980 mL vode) – vrlo je efikasan za dezinfekciju površina, a dokazano je od strane Evropskog centra za kontrolu i prevenciju bolesti (ECDC) da je već u koncentraciji od 0,1% efikasan u uništavanju virusa COVID-19. Korona virus se uništava u roku od 5 minuta.
Oprez pri izradi ove mješavine, jer usljed isparljivosti natrijum-hipohlorit nagriza disajne puteve. Koristiti hladnu vodu kako bi se smanjilo isparavanje. Rastvor se pravi svjež i kao takav koristi (jednom dnevno). Za dezinfekciju hodnika, stubišta i slično, doza se mora povećati za 50%:
30 mL Varikine ili Domestosa pomješati sa 980 mL (oko 1L) vode. Prije korišćenja rastvor se mora dobro promješati.
0,5% vodonik peroksid – napraviti od 3% vodonik-peroksida:
20 mL 3% vodonik-peroksida i pomješati sa 80 mL prokuhane i ohlađene vode ili
bočicu od 100 mL 3% vodonik-peroksida i razblažiti sa vodom (prokuhane i ohlađene) do 0,5L. Ovaj rastvor može i za dezinfekciju ruku i površina.
Benzalkonijum-hlorid (Asepsol) – rastvor 0,1% se dobija rastvaranjem 20mL asepsola u 980mL vode. Ova koncentracija se koristi za dezinfekciju ruku i porvšina. Efikasan je za dezinfekciju, ali najslabiji od svih prethodno navedenih za uništavanje korona virusa.
Pored ovih sredstava, kao dezinficijensi za uništavanje korona virusa djeluju još i:
povidon-jod 10%
izopropanol
natrijum-hlorit (NaClO2)
formaldehid
Zaključak:
Istraživanjem je pokazano da se srodni virusi (SARS, MERS HCoV) virusu SARS-CoV-2 mogu zadržati na površinama kao što su metal, staklo, plastika do 9 dana, ali se mogu efikasno inaktivisati dezinfekcijom ovih površina sa 62-71% etanolom, domestosom, varikinom (0,5% :50), 0,5% vodonik peroksidom ili 0,1% natrijum-hloritom u toku 1 minute.
Drugi biocidni agensi kao što je 0,05-0,2% benzalkonijum-hlorid ili 0,02% hlor-heksidin-diglukonat su manje efikasni.
(Referenca https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0195670120300463)
Preporuka apotekama za magistralnu izradu sredstva za dezinfekciju
(referenca https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK144054/)
Formulacija I
Uliti u tikvicu od 1000 mL:
etanol 96% v/v, 833,3 mL
H202 3%, 41,7 mL
glicerol 98%, 14,5 mL
Tikvicu dopuniti do 1000 mL sa destilovanom vodom ili vodom koja je prokuhana (ključala 5 minuta) i ohlađena.
(Koncentracija etanola 80% v/v, glicerola 1,45% v/ , vodikovog peroksida (H202) 0,125% v/v).
Formulacija II
Ulijte u tikvicu od 1000 mL:
izopropil alkohol (čistoće 99,8%), 751,5 mL
H202 3%, 41,7 mL
glicerol 98%, 14,5 mL
Tikvicu dopuniti do 1000 mL destilovanom vodom ili vodom koja je prokuhana i ohlađena.
Treba koristiti samo reagense farmakopejske kvalitete, a ne proizvode tehničkog stepena. Koncentracija izopropilnog alkohola 75% v/v, glicerola 1,45% v/v, vodikovog peroksida 0,125% v/v.
Pripremu sredstava za dezinfekciju ruku i površina možete pogledati i u prilogu RTRS-a: https://lat.rtrs.tv/vijesti/vijest.php?id=375551.
Preporuke za pripremu hrane
INSTITUT ZA JAVNO ZDRAVLJE CRNE GORE
Deset pravila za pripremanje bezbjedne hrane:
1. ODABRATI BEZBJEDAN POSTUPAK OBRADE
Poslije pranja ruku namirnice detaljno oprati pod mlazom higijenski ispravne tekuće vode. Da bi se spriječio prenos mikroorganizama na hranu sa osobe koja je priprema, osobe koje su bolesne ili imaju rane na rukama, NE smiju pripremati hranu. Prilikom pripreme hrane NE kašljati/kijati blizu hrane, NE dirati nos, usta ili kosu, a ukoliko se to uradi neophodno je DOBRO OPRATI RUKE nakon toga.
2. BRIŽLJIVA I TEMELJNA TERMIČKA OBRADA
Dobro termički obradite hranu (SKUVAJTE, ISPECITE, ISPRŽITE) posebno meso, živinu, plodove mora i jaja. Ne konzumirati “živa” jaja niti proizvode od “živih” jaja koji se naknadno ne obrađuju na toploti. Takođe ne koristiti jaja sa oštećenom ljuskom. Dobro termički obrađeno meso i živina koji su spremni za bezbjedno konzumiranje ne smiju imati crvenkasto- ružičastu boju (ne smiju biti “živi” tj. termički nedovoljno obrađeni).
3. PRIPREMLJENU HRANU ODMAH JESTI
Pošto je hrana glavni put prenosa raznih mikroorganizama, treba odabrati hranu koja je bezbjedno pripremljena tj. dobro termički obrađena i konzumirati je ubrzo poslije pripreme.
4. TERMIČKI OBRAĐENU HRANU BRIŽLJIVO ČUVATI
Ako se odmah nakon termičke pripreme hrana ne servira, onda se mora održavati vrelom (na temperaturi iznad 60°C) sve do momenta serviranja ili se mora čuvati u frižideru (ispod 5°C).
Mikroorganizmi se najlakše razmnožavaju kad imaju povoljne uslove, a to su:
Toplota – najpovoljnija temperatura je 37°C (zato se trovanja najčešće događaju Ijeti)
Vlaga – posebno za rizičnu hranu (meso, jaja, sladoled, mlijeko, majonez, sos i sl.)
Vrijeme – mikroorganizmi moraju imati vremena da se na toploti razvijajn i razmnožavaju.
5. TEMELJNO PODGRIJATI KUVANU HRANU
Podgrijevanje i hlađenje hrane treba da bude brzo sprovedeno na odgovarajućoj temperaturi (kako bi se izbjegla zona ”opasne” temperature od 5 do 60°C na kojoj hrana ne smije duže da stoji).
Ako podgrijavate hranu preostalu od prethodnog obroka, istu morate temeljno i brzo podgrijati, što podrazumijeva da hrana proključa, uz miješanje.
6. SPRIJEČITI KONTAKT SIROVIH NAMIRNICA I TERMIČKI OBRAĐENE HRANE
Treba odvojiti sirovo meso, živinu i plodove mora od druge hrane. Poseban pribor i kuhinjsko posuđe, kao i noževe i daske za rezanje, treba koristiti za pripremanje sirove hrane, a poseban pribor za termički obrađenu hranu (kuvanu, pečenu, prženu). Čuvati hranu u posebnim posudama sa poklopcem da se izbjegne kontakt sirove i već pripremljene (termički obrađene) hrane. U frižideru sirove namirnice čuvajte na najdonjoj pregradi da bi se spriječilo eventualno kapanje po ostaloj hrani.
7. ČESTO PRANJE RUKU
Jedna od najznačajnijih preventivnih mjera za većinu zaraznih bolesti jeste temeljno i često pranje ruku:
prije uzimanja hrane,
tokom pripreme hrane,
nakon upotrebe toaleta,
nakon rukovanja s otpadom,
nakon korišćenja maramica za brisanje nosa,
nakon diranja sirove hrane,
nakon diranja lica, usta, nosa, kose ako pripremate hranu.
Ruke se moraju prati: sapunom i toplom vodom, ne treba ih brisati zajedničkim peškirom.
Ukoliko niste u prilici da ruke operete sapunom i vodom, očistite ih maramicama koje sadrže alkohol – ovo je djelotvorno samo kada ruke nijesu vidljivo zaprljane, na taj način će se ukloniti potencijalno infektivni uzročnici sa kože i spriječiti prenos bolesti.
8. BESPREKORNA ČISTOĆA KUHINJSKOG PRIBORA
Sve radne površine u kuhinji moraju da budu dobro oprane i čiste prije upotrebe. Važno je čistiti i prati prostorije u kojima se čuva i priprema hrana. Važno je pravilno odlaganje otpadaka u vreće i kante za smeće. Otpaci se ne smiju skupljati u blizini hrane. Prljavi i čisti dio kuhinje moraju biti odvojeni da se ne bi termički obrađena hrana zagadila (izbjeći ukrštenu kontaminaciju).
9. ZAŠTITA HRANE OD PRISTUPA INSEKATA, GLODARA I DRUGIH ŽIVOTINJA
Potrebno je zaštititi kuhinjske površine i hranu od insekata, kućnih ljubimaca i drugih životinja.
Potrebno je i higijensko čišćenje i dezinfekcija prostorija, povremeno dezinsekcija (uništavanje insekata) i deratizacija (uništavanje miševa i ostalih glodara).
10. KORIŠĆENJE HIGIJENSKI ISPRAVNE VODE
Važno je da se u pripremi hrane kao i za pranje životnih namirnica koristi higijenski ispravna voda (voda za piće).
Write a comment